Witaminy
Witaminy – czym są i dlaczego są niezbędne do życia?
Witaminy to urozmaicona grupa niskocząsteczkowych związków organicznych. Różnią się wielkością, budową i funkcjami, które pełnią w organizmie. Naturalnie występują w produktach spożywczych, ale mogą też być wytwarzane w laboratorium. Ponieważ to cząsteczki o prostej budowie, witaminy naturalne i syntetyczne mają takie same właściwości oraz skuteczność działania.
Dlaczego witaminy są niezbędne do życia? Ponieważ procesy zachodzące praktycznie w każdym układzie nie mogą bez nich przebiegać prawidłowo (m.in. rozkład składników pokarmowych, synteza hormonów, białek i krwinek, transport glukozy). Wiele witamin to koenzymy lub ich składniki, a także przeciwutleniacze chroniące białka i kwasy nukleinowe w komórkach przed uszkodzeniem przez wolne rodniki.
Suplementacja witamin – kiedy staje się potrzebna?
To prawda, że najlepsze „preparaty witaminowe” znajdziesz w swojej kuchni. Warzywa, owoce, jaja, nabiał, chude mięso, ryby i produkty pełnoziarniste, czyli składniki zbilansowanej diety, teoretycznie powinny zaspokoić zapotrzebowanie organizmu na witaminy. Jednak czasami suplementacja jest niezbędna.
- Większość Polaków (ok. 85%) ma niedobór witaminy D (wytwarzanej w skórze pod wpływem promieniowania UV). Odpowiada za to zbyt mała ilość światła słonecznego przez większą część roku, a także smarowanie naskórka filtrami UV.
- Kobiety w ciąży i starające się o dziecko powinny suplementować kwas foliowy (witaminę B9). Problem niedoborów dotyczy również osób spożywających wysoko przetworzoną żywność.
- Standardem jest również podawanie witaminy K w przypadku noworodków i niemowląt. Procedura ta ma na celu zapobieganie rozwojowi chorób krwotocznych.
- Osoby cierpiące na różne zaburzenia wchłaniania także często cierpią na poważne niedobory witamin.
Jeśli chodzi o inne witaminy, przed rozpoczęciem suplementacji warto sprawdzić ich poziom w organizmie, aby ustalić rzeczywiste zapotrzebowanie i dopasować odpowiednie proporcje. W niedoborach witamin wyróżniamy dwa stany. Są to:
- Awitaminoza – całkowity brak danej witaminy w organizmie,
- Hipowitaminoza – dana witamina występuje w organizmie, ale w zbyt niskim stężeniu.
Wprowadzenie odpowiednich modyfikacji w diecie pozwala na pokrycie jedynie nieznacznych niedoborów witamin. Przy dużych brakach zdecydowanie niezbędna jest suplementacja tych substancji w odpowiednich ilościach i przez określony czas (np. w skrajnych przypadkach lekarz może zlecić nawet zastrzyk). W przeciwnym razie niedobory poważnie odbiją się na Twoim zdrowiu i samopoczuciu, ponieważ witaminy wpływają praktycznie na funkcje wszystkich układów.
Badania na poziom witamin w organizmie – czy warto wykonywać?
Badania, które pozwalają ustalić zawartość witamin w organizmie, warto wykonać dla związków rozpuszczalnych w tłuszczach (witaminy A, D, E, K). Ich nadmiar gromadzi się w komórkach i może być toksyczny. W praktyce najczęściej oznacza się poziom witaminy D.
A jak to wygląda w przypadku witamin rozpuszczalnych w wodzie, np. z grupy B? Chociaż ryzyko zbyt wysokiego stężenia w organizmie jest niewielkie, ustalenie ich zawartości pozwala potwierdzić lub wykluczyć przyczyny pewnych dolegliwości, m.in. depresji, przewlekłego zmęczenia czy anemii. Z pewnością konsultacja lekarska i wykonanie badań diagnostycznych w takich przypadkach przyniesie więcej korzyści, niż suplementacja na własną rękę.
Jakimi metodami oznacza się zawartość witamin we krwi? To bardzo precyzyjne badania laboratoryjne:
- Wysokosprawna chromatografia cieczowa (HPLC),
- Spektometria masowa,
- Testy immunoenzymatyczne,
- Chemiluminescencja.
Jeśli chcesz mieć całkowitą pewność, czy Twój organizm otrzymuje odpowiednią ilość witamin, warto wykonać badania diagnostyczne. Pamiętaj jednak, że skierowanie na takie testy refundowane przez NFZ zleca specjalista, np. hematolog czy endokrynolog. Lekarz POZ nie ma takich kompetencji.
Popularne suplementowane witaminy
Preparaty witaminowe mogą zawierać zarówno pojedyncze substancje, jak i całe zestawy witamin i minerałów. Większość występuje w formie tabletek lub kapsułek, ale możesz także kupić witaminy w płynie (np. witaminę D lub E) albo pastylki do ssania i rozpuszczania. Niektóre preparaty mają za zadanie wspierać konkretne układy lub narządy (np. krążenia, nerwowy czy też skórę, włosy i paznokcie) albo przeciwdziałać pewnym dolegliwościom (zmęczeniu, problemom z koncentracją). Poniżej przedstawiono najbardziej popularne suplementy, które znajdziesz również w ofercie naszej drogerii internetowej.
Witamina A
Witamina A ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego działania układu odpornościowego. Pomaga w walce z bakteriami i wirusami, zapobiega infekcjom, a także chroni nabłonek i reguluje jego wzrost. Bezpośrednio uczestniczy w procesie widzenia, przekształcając się w retinal. Poza tym wpływa na dobrą kondycję skóry, włosów i paznokci oraz bierze udział w syntezie hormonów (np. kortyzolu, estrogenów).
Na niedobór witaminy A najbardziej narażone są kobiety w ciąży i karmiące piersią, wegetarianie, osoby ze schorzeniami żołądka i jelit oraz palące papierosy.
Witaminy z grupy B
Witaminy z grupy B wpływają korzystnie na układ nerwowy, a niektóre z nich należą do witamin krwiotwórczych (B2, B6). Są niezbędne zarówno do rozkładu składników pokarmowych i pozyskiwania energii, jak i syntezy związków budujących komórki (np. błony komórkowe, kwasy nukleinowe).
Zbyt niski poziom tych witamin często występuje u osób nadużywających alkoholu, cukru, produktów z oczyszczonej białej mąki, przetworzonej żywności oraz palaczy. Na niedobory niektórych z nich narażeni są również weganie, kobiety w ciąży oraz stosujące antykoncepcję hormonalną. Obniżone stężenie witaminy B12 dość często zdarza się u osób cierpiących na zaburzenia psychiczne.
Witamina C
Witamina C wspomaga system immunologiczny i zwiększa odporność organizmu na infekcje, ale nie jest to jej jedyna funkcja w organizmie. Kwas askorbinowy bierze udział w syntezie kolagenu, przez co wpływa na kondycję stawów i tkanki łącznej. Wzmacnia zęby i dziąsła, zapobiega próchnicy oraz przyspiesza gojenie się ran i zrastanie kości. Na zbyt niski poziom witaminy C cierpią przede wszystkim palacze, co objawia się pojawianiem na ich skórze licznych, drobnych zmarszczek.
Witamina D
Witamina D ma największe znaczenie dla prawidłowego wzrostu i mineralizacji kości i zębów, ponieważ jest substratem w syntezie hormonu zwiększającego wchłanianie wapnia, fosforu i potasu w jelitach. Poza tym wspomaga działanie układu odpornościowego i nerek. Niedobór witaminy D prowadzi do krzywicy, rozmiękania kości i parodontozy, negatywnie wpływa na koncentrację i nastrój oraz zwiększa podatność na infekcje.
Witamina E
Witamina E jest silnym przeciwutleniaczem, który chroni komórki przed uszkodzeniami przez aktywne formy tlenu (wolne rodniki). Ta substancja zwiększa odporność, reguluje pracę gruczołów płciowych i uczestniczy w produkcji erytrocytów. Poza tym korzystnie wpływa na skórę, łagodzi stany zapalne i zapobiega chorobom układu krążenia. Zbyt mało witaminy E odbija się przede wszystkim na kondycji skóry, płodności, odporności i ogólnym samopoczuciu.
Witamina K
Witamina K bierze udział w procesach krzepnięcia krwi i tworzenia kości. Ma również działanie antyoksydacyjne. Niedobór witaminy K objawia się skłonnością do krwotoków (m.in. z nosa), występowaniem siniaków przy nawet niewielkich urazach, zwiększoną łamliwością kości, a także pojawieniem się krwi w stolcu i moczu.
Na niedobory tej substancji są narażone osoby, długotrwale przyjmujące antybiotyki, aspirynę, leki przeciwpadaczkowe i obniżające poziom cholesterolu. Również suplementowanie zbyt dużej ilości preparatów zawierających witaminy A i E może źle wpływać na prawidłowe działanie witaminy K.
Zestawy witamin – czyli jakie witaminy warto łączyć
Wiele witamin możesz kupić w zestawach, np. kompleks witamin z grupy B albo preparaty multiwitaminowe. Również minerały często spotyka się w połączeniu z witaminami, korzystnie wpływającymi na ich przyswajalność (np. magnez w witaminą B6). Takie suplementy na drogeryjnych czy aptecznych półkach nikogo nie dziwią. Co jednak warto wiedzieć o duetach witamin K i D albo A i E?
Witamina K+D
Witamina K+D to bardzo ważne połączenie, jeśli chodzi o witaminy dla dorosłych oraz dla dzieci. Teoretycznie organizm powinien poradzić sobie z syntezą obu tych związków (witamina D powstaje w skórze w wyniku przemian cholesterolu, a witaminę K produkują bakterie jelitowe). Jednak niehigieniczny styl życia, zła dieta, stres i niedobór promieni słonecznych sprawiają, że proces ten nie przebiega prawidłowo.
Dlaczego witamina D i K występuje w duecie? Ponieważ ich odpowiednie wzajemne stężenia mają ogromne znaczenie. Niedobór witaminy D powoduje, że witamina K nie działa w organizmie tak, jak powinna. Z kolei przyjmowanie dużych dawek witaminy D, bez witaminy K, może obciążać nerki i inne narządy wewnętrzne.
Duet witamin D i K:
- Zapobiega osteoporozie, zawałom i chorobom serca,
- Zwiększa odporność organizmu,
- Uszczelnia naczynia krwionośne i zapobiega ich zwapnieniu,
- Warunkuje prawidłowy rozwój układu kostnego u dzieci.
Witamina A+E
Zestaw witamina A+E przede wszystkim kojarzy się z suplementami uławiającymi zachowanie pięknego, młodego wyglądu. Obie te substancje nawilżają i odżywiają włosy, skórę i paznokcie. Są silnymi przeciwutleniaczami, korzystnie wpływają na serce i oczy.
Takie preparaty poleca się osobom, które mają trudności z widzeniem po zmierzchu, a także pomocniczo przy chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu i cukrzycy. Warto pamiętać, że suplementów witaminowych A+E nie powinno się zażywać przy niedoborze witaminy K, niewydolności wątroby i niedrożności dróg żółciowych. Dużą dozę ostrożności należy też wykazać przy jednoczesnym stosowaniu leków przeciwzakrzepowych. W takich sytuacjach najlepiej skonsultować się z lekarzem.