Berberys – zastosowanie, działanie, właściwości

Berberys to popularna roślina często uprawiana w domowych ogrodach. Z dużym prawdopodobieństwem większość z nas widziała ją podczas spacerów po parku lub lesie. Nie jest to jednak wyłącznie roślina ozdobna, ale również lecznicza. Jak działa berberys, jakie ma właściwości i na co może pomóc? Odpowiedzi znajdziesz w tym artykule.  

Ciekawostki o berberysie i jego pochodzeniu

Berberys to krzew zaliczany do roślin berberysowatych. Występuje w Europie, Afryce i Azji. Można spotkać go w lasach iglastych i liściastych, parkach oraz na terenach podmokłych. Często uprawiany jest również w przydomowych ogrodach jako roślina ozdobna i element żywopłotu. Aktualnie jego największym producentem jest Iran.  

Berberys osiąga wysokość nawet 2-3 m. Kwitnie w maju i czerwcu. Jego kwiaty są żółte i pachnące, natomiast zimnotrwałe owoce przypominają czarne jagody. Ze względu na wysoką zawartość flawonoidów o intensywnej barwie wyciągi i soki z berberysu były kiedyś stosowane do produkcji środków barwiących i atramentu.  

Berberys – właściwości lecznicze

Berberys wyróżnia się wysoką zawartością wielu substancji o różnorodnym i pozytywnym wpływie na organizm. Nie bez powodu bywa polecany jako element profilaktyki i leczenia wielu problemów zdrowotnych. Jak działa berberys i kiedy warto go stosować? Poznaj właściwości lecznicze tej rośliny: 

• Wspiera odporność i chroni przed infekcjami. Berberys charakteryzuje się wysoką zawartością witaminy C, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. Wykazuje działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. 
• Bierze udział w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej. Odpowiada za to głównie kwas cytrynowy oraz inne kwasy organiczne obecne w tej roślinie. 
• Pozytywnie wpływa na wzrok. Zawiera witaminę A oraz luteinę, które są bardzo ważnymi składnikami dla zdrowia oczu i mogą zapobiegać tzw. kurzej ślepocie, czyli zaburzeniom widzenia po zmierzchu. 
• Ma pozytywny wpływ na skórę i wspiera leczenie problemów dermatologicznych.  

Substancjami aktywnymi charakterystycznymi dla berberysu są związki alkaloidowe, w szczególności berberyna. To ona odpowiada za wiele właściwości leczniczych berberysu i jest przedmiotem wielu badań naukowych, które w ostatnich latach potwierdziły jej pozytywny wpływ na organizm. Jak działa berberyna? 

• Przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie, 
• Przeciwbólowo, 
• Przeciwbakteryjnie (nazywana jest fitoncydem, czyli naturalnym antybiotykiem), 
• Hipotensyjnie (łagodnie obniża ciśnienie krwi), 
• Reguluje pracę serca, ma właściwości antyarytmiczne, 
• Wspomaga trawienie poprzez stymulację wydzielania żółci, 
• Ochrania komórki wątroby, 
• Obniża poziom cukru we krwi,  
• Reguluje poziom cholesterolu całkowitego oraz LDL (tzw. „zły cholesterol”) we krwi, 
• Neuroprotekcyjnie i przeciwlękowo, 
• Przeciwnowotworowo. 

Kiedy warto stosować berberys? Wysoka zawartość różnorodnych substancji biologicznie aktywnych sprawia, że berberys i jego przetwory mogą być pomocne w następujących problemach zdrowotnych: 

• Zaburzenia odporności, infekcje bakteryjne (np. zakażenia paciorkowcami lub Helicobacter pylori), 
• Insulinooporność, cukrzyca typu 2, 
• Niedobory witaminy C, 
• Podwyższony poziom cholesterolu we krwi, 
• Nadciśnienie tętnicze, 
• Zaburzenia trawienia, niektóre choroby przewodu pokarmowego, 
• Biegunki, 
• Bakteryjne zapalenia jelit, 
• Zakażenia wirusowe (m.in. HIV), 
• Zespół policystycznych jajników, 
• Zespół metaboliczny, 
• Trądzik pospolity. 

Jak stosować berberys, aby skorzystać z jego właściwości? 

• Berberys i jego pochodne są częstym składnikiem suplementów na odchudzanie np. Avet Premium Berberys Fit. W jego składzie występuje ekstrakt z korzenia berberysu oraz liści karczocha.  
• Berberys znajdziesz też w produktach wspomagających układ pokarmowy oraz preparatach przeznaczonych dla osób borykających się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowo-insulinowej i lipidowej.  
• Sprawdź przykładowe suplementy diety z berberysem: 
  • Avet Sugar OFF Morwa + Berberys, 
  • SFD Berberyna HCL, 
  • Doctor Life GlucoBalance Metaboliczny Aktywator AMPK, 
  • Sugar OFF Morwa Forte + D3, 
  • Singularis Superior Odpowiedni Cukier Berberyna 500 mg. 

Berberys w kosmetyce

Berberys i jego wyciągi znajdują zastosowanie również w kosmetykach. Produkty do pielęgnacji skóry na bazie berberysu mogą sprawdzić się w przypadku: 

• Cery z pierwszymi oznakami starzenia, 
• Skóry problematycznej z tendencją do wyprysków, 
• Cery naczynkowej. 

Ekstrakty i wyciągi z berberysu w kosmetykach działają antyoksydacyjnie, dzięki czemu spowalniają procesy starzenia się skóry i jej uszkodzenia wywołane np. nadmierną ekspozycją na słońce. Dodatkowo witamina C wzmacnia naczynia krwionośne i stymuluje produkcję kolagenu. 

Berberys – zastosowanie w kuchni

Z owoców berberysu możesz przygotować wiele domowych przetworów m.in. soki, syropy, konfitury oraz dżemy. Warto włączyć je do swojej diety, by skorzystać z prozdrowotnych właściwości berberysu bez konieczności sięgania po dodatkowe suplementy diety.  

• Często jest on wykorzystywany także do produkcji win i nalewek. Suszone owoce i liście możesz wykorzystać do przygotowywania naparów i herbat.  
• Jeśli chcesz uwzględnić berberys jako składnik swoich dań, możesz przygotować zereshk – to tradycyjnie kuchni perskiej, popularne w szczególności w Iranie, gdzie berberys jest wyjątkowo ceniony i wykorzystywany na szeroką skalę. Zereshk to po prostu ryż z berberysem i dużą ilością przypraw, zwłaszcza szafranu, cynamonu, kardamonu i kolendry. 

Alergia na berberys

Alergia na berberys występuje stosunkowo rzadko. Jeśli jednak po jego spożyciu zauważysz u siebie jakiekolwiek objawy niepożądane, skonsultuj się z lekarzem, aby wykluczyć uczulenie. Alergia na berberys może objawiać się podobnie jak inne alergie pokarmowe, powodując zaczerwienienie i łzawienie oczu, katar, kaszel, świąd oraz podrażnienia skóry. 

Berberys w ciąży

Czy można stosować berberys w ciąży? Niestety nie, jest to roślina przeciwwskazana do stosowania w okresie ciąży i karmienia piersią. Wynika to z faktu, że może powodować skurcze macicy, działać poronnie i teratogennie na płód. Unikaj więc zarówno suplementów zawierających ekstrakty i wyciągi z berberysu, jak i jego przetworów, soków i naparów. Dotychczas nie ustalono, jakie dawki wywołują działania niepożądane, dlatego dla bezpieczeństwa, zaleca się całkowitą eliminację berberysu na cały okres ciąży i karmienia piersią. 

Berberys – przeciwwskazania

Berberys uważany jest za roślinę relatywnie bezpieczną.  

• Należy unikać go głównie w ciąży i okresie laktacji. 
• Nie powinien być podawany dzieciom i młodzieży poniżej 18 roku życia.  
• Dodatkowo, jeśli przyjmujesz jakiekolwiek leki, przed zastosowaniem berberysu skonsultuj się z lekarzem.  
• Może wchodzić w interakcje m.in. z lekami stosowanymi w leczeniu cukrzycy, chorób serca, nadciśnienia oraz preparatami przeciwbólowymi.  

Berberys – skutki uboczne

Berberys jest stosunkowo bezpiecznym surowcem, jednak długotrwałe stosowanie zwłaszcza w dużych dawkach może powodować skutki uboczne.  

• Nadmierna suplementacja stwarza ryzyko akumulacji berberyny w wątrobie, co potencjalnie może mieć na nią negatywny wpływ.  
• Dodatkowo wysokie dawki berberysu mogą doprowadzić do żółtaczki, kamicy żółciowej i owrzodzeń żołądka.  
• Mimo że jest to substancja w pełni naturalna, powinna być stosowana z rozwagą i najlepiej po konsultacji ze specjalistą.  

Podsumowanie

Berberys to roślina o bardzo wielu właściwościach leczniczych. Ma zastosowanie m.in. w stanach zapalnych, zaburzeniach gospodarki cukrowej, zakażeniach bakteryjnych, wykazuje też właściwości przeciwnowotworowe i neuroprotekcyjne. Mimo że jest to surowiec dość bezpieczny, warto mieć na uwadze, że jego nieumiejętne stosowanie może powodować skutki uboczne oraz interakcje z lekami. Dlatego przed zastosowaniem wskazana jest konsultacja ze specjalistą. 

Źródła:

1. Och A., Orzechowska K., Berberys Thunberga (Berberis thunbergii DC.) jako mało znany w farmacji przedstawiciel rodzaju Berberis L. – skład chemiczny, aktywność biologiczna i perspektywy zastosowania, Farmakologia Polska, 2023
2. Wojciechowska I., Berberys pospolity – roślina ozdobna i lecznica, http://kosmos.icm.edu.pl/PDF/2017/487.pdf [dostęp: 03.05.2024 r.]
3. Mróz M., Pastusiak K., Bogdański P., Potencjalne możliwości wykorzystania berberyny w przeciwdziałaniu insulinooporności i w cukrzycy typu 2, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2021
4. Koperska A., Bogdański P., Szulińska M., Rola berberyny w terapii otyłości i zaburzeń metabolicznych, Forum Zaburzeń Metabolicznych, 2021
5. Och A., Och M., Nowak R., Berberine, a Herbal Metabolite in the Metabolic Syndrome: The Risk Factors, Course, and Consequences of the Disease, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8874997/ [dostęp: 03.05.2024 r.]