Skrzyp polny – zastosowanie, działanie, właściwości

Skrzyp polny (Equisetum arvense L.) jest rośliną z rodziny skrzypowatych, licznie występującą na całym świecie. W Polsce można go spotkać m.in. na polach, łąkach, terenach podmokłych oraz górskich. Ceniony jest za obecność wielu prozdrowotnych składników, takich jak krzem, żelazo czy flawonoidy. W jakiej formie spożywać skrzyp polny? Jakie ma właściwości? Czy może wywoływać skutki uboczne? Sprawdź poniżej!

Ciekawostki o skrzypie polnym i jego pochodzeniu

Obecni przedstawiciele rodziny skrzypowatych są uznawani za najstarsze rośliny, których początki sięgają okresu permu i karbonu (ponad 300 milionów lat temu). Co ciekawe, niektóre pradawne gatunki miały znaczący wpływ na ukształtowanie złóż węgla. W Polsce występuje 9 gatunków skrzypów, z czego największe znaczenie lecznicze, kosmetyczne i żywieniowe ma skrzyp polny.

Roślina wyróżnia się charakterystycznym wyglądem. Jej zielony pęd płonny jest okółkowo rozgałęziony i osiąga wysokość do około 40 cm. Wyrastają z niego długie i cienkie liście. Pęd zarodnikowy natomiast wyrasta z kłącza na około 30 cm i jest o wiele szerszy od pędu płonnego. Posiada brązową barwę, a na jego końcu znajduje się podłużny kłos zarodnionośny. Kłącza skrzypu rosną pod ziemią i mogą osiągnąć długość do nawet 130 cm. W rolnictwie skrzyp polny jest uznawany za chwast, ponieważ jego szybki wzrost i konkurencja z innymi gatunkami o wodę i składniki mineralne z gleby ogranicza rozwój pozostałym roślinom.

Skrzyp polny – właściwości lecznicze

Prozdrowotne właściwości skrzypu polnego są znane już od setek lat. Stosowano go w medycynie ludowej m.in. jako środek łagodzący zmiany skórne i przyspieszający gojenie ran. Napary ze skrzypu wspomagały leczenie górnych dróg oddechowych, nerek i układu moczowego. Używano go także przy bólach reumatycznych i obfitych krwawieniach menstruacyjnych.

Okazuje się, że wiele dawnych doniesień na temat wpływu skrzypu polnego na nasze zdrowie znajduje swoje odzwierciedlenie w badaniach naukowych. Oto przykłady potwierdzonych korzyści zdrowotnych:

• Zmniejsza obrzęki,
• Łagodzi stany lękowe,
• Przyspiesza goje się ran,
• Wzmacnia strukturę kości,
• Ma działanie moczopędne,
• Zwiększa krzepliwość krwi,
• Usprawnia procesy trawienia,
• Reguluje poziom glukozy we krwi,
• Zmniejsza stany zapalne organizmu,
• Wpływa na odbudowę tkanki łącznej,
• Wykazuje działanie hepatoprotekcyjne,
• Poprawia wygląd włosów, skóry i paznokci,
• Wspomaga leczenie łagodnego przerostu prostaty,
• Łagodzi ból menstruacyjny i zmniejsza krwawienie.

Skrzyp polny zwykle przyjmuje się pod postacią herbatek ziołowych. W aptekach są również dostępne suplementy diety na bazie skrzypu, takie jak np. Aura Herbals, Skrzyp polny, suplement diety, ekstrakt z liści skrzypu polnego, krople. Ponadto niektóre witaminy na włosy, paznokcie i skórę są wzbogacone jego wyciągami. Sprawdź np. Skrzypolen 40+ z biotyną, suplement diety.

Skrzyp polny – zastosowanie w kosmetyce

Skrzyp polny zwykle jest kojarzony ze swojego szerokiego zastosowania w kosmetyce.

• Jego pozytywny wpływ na stan skóry, włosów i paznokci ma związek z wysoką zawartością krzemu. Krzem wraz z witaminą C pełnią istotną funkcję w produkcji włókien kolagenowych. Dzięki nim skóra pozostaje jędrna i napięta.
• Co więcej, krzem usprawnia funkcjonowanie naczyń krwionośnych, przez co m.in. zwiększa ukrwienie mieszków włosowych, ograniczając tym samym wypadanie włosów.
• Skrzyp jest częstym składnikiem kosmetyków do włosów, takich jak szampony na porost włosów czy odżywki wzmacniające. Sprawdź np. Barwa Ziołowa Skrzyp Polny szampon do włosów osłabionych i wypadających lub Joanna Tradycyjna Receptura, odżywka do włosów, skrzyp polny i rozmaryn o działaniu wzmacniającym. Dodawany jest również do serum i olejków do włosów zapobiegających wypadaniu. Zobacz np. Skrzypovita Pro, serum przeciw wypadaniu włosów, w którego składzie dodatkowo obecna jest m.in. pokrzywa, arnika, korzeń łopianu, rozmaryn, szałwia oraz wyciąg z liści i kory brzozy.
• Swoją codzienną pielęgnację rozszerz także o kremy do twarzy ze skrzypem, które wzmacniają delikatne naczynka krwionośne oraz o balsamy do ciała o właściwościach ujędrniających i wygładzających.
• Skrzyp polny jest też składnikiem past do zębów. Jego obecność w preparatach do jamy ustnej chroni przed rozwojem infekcji i wzmacnia dziąsła. Zobacz np. Ecodenta wielofunkcyjna pasta do zębów.

Skrzyp polny w kuchni

Skrzyp polny zwykle stosuje się do przygotowania prozdrowotnych naparów. Najlepiej sprawdza się w postaci suszonego ziela.

• Okres zbiorów skrzypu przypada na przełomie lipca i sierpnia. Wtedy roślina zawiera największe ilości krzemionki.
• Przed ususzeniem świeżo zebrany skrzyp dokładnie umyj, a następnie pokrój na mniejsze kawałki. Skrzyp susz w przewiewnym i suchym pomieszczeniu. Możesz wykorzystać też specjalne suszarki elektryczne lub piekarnik. Odpowiednia temperatura suszenia to około 30-40 °C.
• Przygotowanie naparu ze skrzypu polnego jest proste. Wystarczy zalać ok. 2 łyżki suszonego skrzypu gorącą wodą, przykryć wieczkiem i parzyć przez ok. 15-20 minut.
• Do naparu ze skrzypu dodaj również inne zioła, takie jak np. pokrzywa, rumianek czy mięta, które urozmaicą jego smak oraz zwiększą prozdrowotne walory.
• Skrzyp polny może być też składnikiem domowych nalewek i syropów.
• Co ciekawe, skrzyp polny, a zwłaszcza jego pędy zarodnikowe, nadają się także do jedzenia. Jednak nie można ich spożywać na surowo. Przed podaniem powinno się je ugotować lub usmażyć. W takiej postaci można je dodawać m.in. do sałatek lub wykorzystywać jako dekorację do dań głównych.

Skrzyp polny a alergia

Reakcja alergiczna po spożyciu skrzypu występuje stosunkowo rzadko. Zaobserwowano, że u niektórych osób ze stwierdzoną alergią na nikotynę mogą wystąpić niepożądane objawy po spożyciu skrzypu lub preparatów ze skrzypem. Co ciekawe, odnotowano nieliczne przypadki fotouczulenia po spożyciu skrzypu i ekspozycji na słońce. Do tej pory nie ustalono, jakie związki skrzypu są odpowiedzialne za tego typu reakcję alergiczną.

Skrzyp polny w ciąży

Spożywanie ziół w czasie ciąży wzbudza kontrowersje, ponieważ brakuje wystarczającej ilości dowodów świadczących o bezpieczeństwie ich stosowania w tej grupie osób.

• W przypadku skrzypu polnego uważa się, że może prowadzić do niedoboru witaminy B₁, która wpływa na rozwój układu nerwowego płodu.
• Ponadto skrzyp polny może wypłukiwać potas z organizmu. Jego niedobór może natomiast wiązać się z ryzykiem wystąpienia u kobiety nadciśnienia tętniczego krwi, co również jest niebezpieczne dla zdrowia zarówno matki, jak i dziecka.
• Skrzyp polny nie należy do ziół, których bezwzględnie należy unikać w trakcie trwania ciąży. Kwestię picia skrzypu polnego musisz jednak szczegółowo omówić z lekarzem prowadzącym.
• W ciąży można natomiast bez obaw stosować kosmetyki na bazie skrzypu, takie jak np. odżywki i szampony do włosów, kremy do twarzy oraz balsamy do ciała. Zwróć uwagę, czy pozostałe składniki preparatów nie wywołują podrażnień i są bezpieczne dla przyszłych mam.

Skrzyp polny – przeciwwskazania

Picie naparów ze skrzypu polnego jest niezalecane w niektórych stanach chorobowych i zaburzeniach, takich jak np.:

• Cukrzyca,
• Zakrzepica,
• Choroby nerek,
• Dna moczanowa,
• Choroba alkoholowa,
• Choroby układu krążenia,
• Niedobory witaminy B₁ i potasu.

Skrzyp polny może również wchodzić w interakcję z niektórymi lekami, np. przeciwpadaczkowymi, diuretycznymi, zawierającymi lit, a także stosowanymi przy cukrzycy i chorobach serca. W przypadku przyjmowania tych preparatów picie zioła jest niewskazane. Ponadto ze względu na zawartość nikotyny skrzyp polny nie jest zalecany dzieciom i młodzieży.

Skrzyp polny – skutki uboczne

Umiarkowane picie skrzypu polnego rzadko wiąże się z wystąpieniem skutków ubocznych.

• Problem może pojawić się przy długotrwałym stosowaniu skrzypu w dużych ilościach pod postacią naparów lub suplementów diety.
• Skutkami nadmiaru zioła mogą być biegunki, silne bóle głowy, odwodnienie, zapalenie trzustki czy utrata masy ciała.
• Spożywanie skrzypu polnego może wiązać się z niedoborem witaminy B₁ (tiaminy). Roślina zawiera związek o nazwie tiaminaza, która rozkłada tę witaminę.
• Ponadto podczas przyjmowania preparatów ze skrzypem nie pij alkoholu. Substancja zaburza wchłanianie tiaminy, co może potęgować ryzyko jej niedoboru.
• Co więcej, skrzyp polny ze względu na swoje właściwości diuretyczne może spowodować zwiększone wydalanie potasu wraz z moczem. Skutkuje to zaburzeniami pracy układu nerwowego i krążenia, a także osłabieniem mięśni.

Skrzyp polny – podsumowanie

Spożywanie skrzypu polnego wiąże się z wieloma korzyściami zdrowotnymi. Ma na to wpływ obecność związków aktywnych m.in. polifenoli, kwasów organicznych czy składników mineralnych. Skrzyp najlepiej spożywać jako ziołowy napar, lecz jeżeli istnieją ku temu wskazania, rozważ stosowanie suplementów zawierających jego wyciągi. Pamiętaj, że skrzyp nie jest zalecany każdemu. Powinny z niego zrezygnować, np. osoby z chorobami serca, nerek czy dną moczanową. Jeżeli chcesz rozpocząć stosowanie skrzypu, ale nie wiesz, czy będzie on dla Ciebie odpowiedni, koniecznie wcześniej skontaktuj się z dietetykiem lub lekarzem.

Źródła:

1. Al-Snafi A. E., The pharmacology of Equisetum arvense- A review, https://www.iosrphr.org/papers/v7i2V1/D0702013142.pdf [dostęp 12.09.2023 r.]
2. Błecha K., Nadmierne wypadanie włosów – racjonalna fitoterapia i suplementacja diety, http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2021/05/pf_2021_070-073.pdf [dostęp 12.09.2023 r.]
3. Carneiro D. M., i in., Equisetum arvense: New Evidences Supports Medical use in Daily Clinic, https://www.phcogrev.com/sites/default/files/PharmacognRev-13-26-50.pdf [dostęp 12.09.2023 r.]
4. Gründemann C., i in., Equisetum arvense (common horsetail) modulates the function of inflammatory immunocompetent cells, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4132922/pdf/12906_2014_Article_1864.pdf [dostęp 12.09.2023 r.]
5. Nikiel A., Przegląd surowców roślinnych o działaniu fotouczulającym i fototoksycznym, https://aestheticcosmetology.com/wp-content/uploads/2019/01/ke2017.3-3.pdf [dostęp 12.09.2023 r.]
6. Przygoński K. i in., Ocena aktywności przeciwutleniającej ziela skrzypu polnego (Herba equiseti), https://ptfarm.pl/pub/File/Bromatologia/2012/3/507-512.pdf [dostęp 12.09.2023 r.]
7. Sandhu N. S., i in., Equietum arvense: pharmacology and phytochemistry - a review, https://web.archive.org/web/20180410062011id_/http://www.ajpcr.com/Vol3Issue3/3.pdf [dostęp 12.09.2023 r.]
8. Wróbel D., Różański H., Equisetum arvense L. skrzyp polny (Equisetaceae Michx. ex DC.), https://apcz.umk.pl/HERB/article/view/44591/35834 [dostęp 12.09.2023 r.]